Płocka Galeria Sztuki ogłasza właśnie druga edycję konkursu plastycznego „Ulica Themersonów”. A my przypominamy, że w Płocku odbędzie się jesienią kilkudniowy Festiwal Themersonów SkArPa. Jest to impreza prezentująca sylwetki i twórczość urodzonego w Płocku poety, powieściopisarza, autora opery i filozofa Stefana Themersona i jego żony Franciszki.

Pochodzący z Płocka Stefan i jego żona Franciszka Themersonowie w swojej sztuce poszukiwali nowych form wypowiedzi artystycznej. Franciszka malowała i ilustrowała książki, projektowała scenografie i kostium. Jej mąż tworzył literaturę w trzech językach, zaprojektował stół trickowy, napisał operę. Themersonowie wspólnie zajmowali się fotografią i filmem, realizując kilka filmów eksperymentalnych. Stworzyli oficynę wydawniczą Gaberbocchus Press (1948–1979), założyli Common Room – miejsca spotkań intelektualistów, artystów i naukowców (1957–1959. Należeli do grona najbardziej wszechstronnych twórców awangardowych.

„Zanim do Płocka trafiły pierwsze seryjnie produkowane radioodbiorniki, w jednym z domów stało już takie, własnoręcznie skonstruowane urządzenie. Dom należał do Mieczysława Themersona, lekarza, ale i prozaika oraz autora sztuk teatralnych. Nie on był jednak konstruktorem urządzenia. Stworzył je jego nastoletni wówczas syn Stefan. Wszystko wskazywało na to, że młodzian zostanie wynalazcą lub chociaż inżynierem. Nic z tego. Mimo że fizyka przez całe życie była jego wielką pasją, że wybrał się do Warszawy, aby ją studiować, Stefan został artystą. Jego prace na zawsze zapisały się w historii filmu i literatury. Themerson eksperymentował z obrazem i językiem. Zaliczał się do tych twórców, dla których dzieło musiało zawsze funkcjonować na więcej niż jednym obszarze”.

Do Biblioteki Narodowej zaś trafiło całkiem niedawno Archiwum Themersonów, które zajmuje powierzchnię około 40 metrów kwadratowych, przekazane materiały ważą około 3,5 tony i przy przeprowadzce z Londynu zostały spakowane do 209 pudeł. Do archiwum należą liczne rękopisy, fotografie, listy, notatki, prace graficzne, dokumenty, a nawet obiekty pamiątkowe, takie jak maszyna do pisania, aparat fotograficzny czy klocki drzeworytnicze.

Przede wszystkim są to materiały dotyczące twórczości obojga artystów – rękopisy i maszynopisy wierszy i wykładów, a także dzienniki i notatki warsztatowe Stefana Themersona, jego rysunki „figur niemożliwych”, nagrania z wykładów i odczytów, książki i czasopisma, a także rysunki i prace graficzne Franciszki oraz wspólne projekty zrealizowanych i niezrealizowanych filmów, wśród tych ostatnich np. Dziecko Europy. Równie bogata jest część dokumentująca działalność wydawnictwa Gaberbocchus, założonego i prowadzonego przez Themersonów od końca lat 40. – tutaj oprócz korespondencji z wydawcami i autorami, możemy znaleźć opracowania poszczególnych książek, w tym komplet materiałów, również graficznych do pierwszego angielskiego wydania Króla Ubu Alfreda Jarry’ego. Na szczególną uwagę zasługuje korespondencja, w tym wojenne listy Franciszki i Stefana, napisane po polsku, a dotychczas opublikowane w przekładzie Jasi Reichardt na język angielski jako „Unposted letters”.

W Archiwum Themersonów znaleźć można również dokumentację działalności Common Room, salonu intelektualnego prowadzonego przez nich w Londynie, miejsca spotkań artystów i naukowców.