Rocznica śmierci Osipa Mandelsztama

27 grudnia 1938 roku, w przesyłowym punkcie łagiernym Wtoraja Rieczka pod Władywostokiem, umarł Osip Mandelsztam. Jeden z wielkich rosyjskiej poezji.

Wybitny poeta rosyjski Osip Mandelsztam został zesłany z powodu napisanego w listopadzie 1933 roku  poniższego wiersza. Poetę aresztowano na osobisty rozkaz Stalina. Na przesłuchaniu zarecytował wiersz i został on zanotowany w protokole, który po dziś dzień znajduje się w rosyjskich archiwach. W latach 1934–1937 Mandelsztam przebywał na zesłaniu, początkowo w Czerdyniu, a później w Woroneżu. W 1938 roku NKWD zabrało go po raz drugi. Tym razem do łagru.

***

Мы живем, под собою не чуя страны,
Наши речи за десять шагов не слышны,
А где хватит на полразговорца,
Там припомнят кремлёвского горца.
Его толстые пальцы, как черви, жирны,
А слова, как пудовые гири, верны,
Тараканьи смеются усища,
И сияют его голенища.

А вокруг него сброд тонкошеих вождей,
Он играет услугами полулюдей.
Кто свистит, кто мяучит, кто хнычет,
Он один лишь бабачит и тычет,
Как подкову, кует за указом указ:

Кому в пах, кому в лоб, кому в бровь, кому в глаз.
Что ни казнь у него – то малина
И широкая грудь осетина.

***

Żyjemy tu, nie czując pod stopami ziemi,
Nie słychać i na dziesięć kroków, co szepczemy.
A w półsłówkach, półrozmówkach naszych
Cień górala kremlowskiego straszy.

Palce tłuste jak czerwie w grubą pięść układa,
Słowo mu z ust pudowym ciężarem upada.
Śmieją się karalusze wąsiska
I cholewa jak słońce rozbłyska.

Wokół niego hałastra cienkoszyich wodzów:
Bawi go tych usłużnych półludzików mozół.
Jeden łka, drugi czka, trzeci skrzeczy,
A on sam szturcha ich i złorzeczy.

I ukaz za ukazem kuje jak podkowę –
Temu w pysk, temu w kark, temu w brzuch, temu w głowę.
Miodem kapie każda nowa śmierć
Na szeroką osetyńską pierś.

Przekład Stanisław Barańczak

Osip Mandelsztam urodził się w  1891 w Warszawie. Jako poeta debiutował w 1910 roku, w piśmie „Apollon”. Sławę przyniósł mu wydany  trzy lata później zbiór wierszy Kamień, a wydany w 1922 tom Tristia umocnił jego pozycję w środowisku poetów. Inspiracją wierszy z tego okresu była przede wszystkim kultura starożytna oraz mistyczny świat dawnej kultury rosyjskiej. Jest autorem wydanego w 1919 roku manifestu Świt akmeizmu  Tom Wiersze (1928) był ostatnim wydanym za życia poety .

Z początkiem lat 30. Mandelsztam zwrócił się ku prozie. W 1933 ukończył ostatnią książkę Podróż do Armenii, będącą poetyckim opisem autentycznej wyprawy na Kaukaz.

Dużą część utworów napisanych pod koniec życia poety przechowała i uchroniła przed zapomnieniem jego żona Nadieżda Mandelsztam. Początek światowej sławy Osipa rozpoczął się dopiero w w latach 70 XXw., za sprawą opublikowanego przez nią tomu wspomnień Nadzieja w beznadziei, których polskie wznowienie ukazało się w ostatnich dniach pod tytułem „Wspomnienia”.  Późne, pisane na zesłaniu w Woroneżu wiersze Mandelsztama opublikowano w tomie Woroneskie zeszyty.

.