Rzecz o Tytusie Czyżewskim

Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim – książka pod redakcją Diany Wasilewskiej (Universitas).

Jarosław Fazan napisał o książce w swojej recenzji: Autorki i autorzy tomu „Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim” w interesujących i prowokujących do dalszych poszukiwań szkicach zajmują się (…) zarówno źródłami, jak i ujściami teorii, idei i praktyk artystycznych wielorakiej twórczości Czyżewskiego – od ich młodopolskich początków do nieoczywistych i frapujących związków z dzisiejszą kulturą audiowizualną. Konkretyzuje się, dzięki temu tomowi, obraz Czyżewskiego jako artysty sytuującego się pomiędzy rozmaitymi układami odniesienia. Z jednej strony to pogranicze epok, a nawet formacji artystyczno-intelektualnych, z drugiej styk różnych form i mediów, z innej jeszcze sfera pomiędzy rodzimością, etnicznym charakterem twórczości osadzonej w tradycji a awangardowym kosmopolityzmem. 

Tytus Czyżewski, ur. w 1880, zm. w 1945. Malarz, poeta, krytyk sztuki, jeden z teoretyków formizmu. Jeden z najważniejszych innowatorów polskiej poezji XX wieku.
Jeden z najważniejszych innowatorów polskiej poezji XX wieku. Urodził się w majątku Berdychów na Podhalu; ukończył szkołę średnią w Nowym Sączu, a następnie Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1907 roku wydał swoją pierwszą książkę, dramat poetycki Śmierć fauna, łączący symbolizm z futuryzmem – tytuł nawiązywał do Popołudnia fauna Mallarmégo. W latach 1908-1909 przebywał w Paryżu, gdzie podczas studiów malarskich zapoznał się z pracami kubistów (głównie z malarstwem Cézanne’a) i poezją wizualną Apollinaire’a.
To niesamowite przeżycie intelektualne miało wpływ na dalszą jego aktywność, wkrótce bowiem pojawią się jego pierwsze prace inspirowane estetyką kubistów oraz tłumaczenia poezji Apollinaire’a. Po powrocie pracował w gimnazjum w Łańcucie, potem w szkole średniej w Dębicy, a następnie przeprowadził się do Krakowa. W życiu Czyżewskiego okres formistyczno-futurystyczny rozpoczyna się w 1917 roku, kiedy dołącza do grupy Ekspresjoniści Polscy (od 1919 roku przyjmuje ona nazwę Formiści). Wspólnie z Leonem Chwistkiem i Karolem Winklerem redaguje pismo „Formiści”. W 1919 roku zakłada klub futurystów „Katarynka” wraz z Brunonem Jasieńskim i Stanisławem Młodożeńcem. W czasie awangardowej działalności artystycznej wydaje zbiory wierszy i utwory dramatyczne: Zielone Oko. Poezje formistyczne. Elektryczne wizje (1920), Osioł i słońce w metamorfozie (1922), Noc – dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny (1922), Wąż, Orfeusz i Eurydyka (1922). Po rozwiązaniu grupy formistów w 1922 roku, Czyżewski po raz trzeci wyjeżdża do Paryża, gdzie pracuje w Bibliotece Polskiej. W 1925 roku wydaje Pastorałki, ilustrowane drzeworytami Tadeusza Makowskiego, a w 1936 roku książkę poetycką Lajkonik w chmurach. Doświadczenia poetycko-malarskie oraz wielość inspiracji artystycznych sprawiły, że w jego pracach pojawiają się koncepcje futurystyczne, konstrukcje cézanne’owsko-kubistyczne, folklor oraz sztuka ludowa. Czyżewski nigdy nie podporządkowywał się ani ekspresjonizmowi, ani futuryzmowi – krytycznie spoglądał na powstające ruchy awangardowe; na ówczesny stan poezji i rozwój cywilizacji technologicznej, stąd w jego poezji „intermedialnej” (tekstowo-wizualno-dźwiękowej) nieustanna walka dwóch światów: biologicznego i technicznego.